Nowe standardy w zapobieganiu grypie: przewaga wysokodawkowej szczepionki

Z tego artykułu dowiesz się:

Dlaczego grypa jest groźna dla osób starszych

Jak działają szczepionki przeciw grypie

Dlaczego warto wybierać szczepionkę wysokodawkową dla seniorów

Grypa jest szczególnie niebezpieczna dla osób starszych

Grypa jest ostrą chorobą zakaźną, wywołaną przez wirusa grypy. Może być szczególnie niebezpieczna, ponieważ jej powikłania wykraczają poza układ oddechowy. Zdarza się, że wirus grypy atakuje m.in. mięsień sercowy, nerki, układ nerwowy, a powikłany przebieg znacznie pogarsza funkcjonowanie pacjenta, prowadząc nawet do śmierci. Coroczne szczepienia przeciw grypie są najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniom i powikłaniom. Osoby starsze są bardziej narażone na zakażenia, cięższy przebieg grypy, powikłania choroby i zgon z jej powodu. Liczba hospitalizacji związanych z grypą w tej grupie wiekowej jest znacznie wyższa niż w populacji ogólnej. Wśród osób powyżej 65. roku życia często dochodzi do przedłużonej rekonwalescencji, trwałego pogorszenia jakości życia oraz braku powrotu do pełnej sprawności sprzed zachorowania.

Immunosenescencja, czyli starzenie się układu immunologicznego, powoduje zmniejszenie produkcji i gorsze funkcjonowanie składników odporności swoistej oraz nabytej, które są kluczowe w walce z patogenami. Osłabienie odpowiedzi immunologicznej zwiększa podatność na zakażenia grypowe oraz wydłuża czas potrzebny na zwalczenie infekcji. Ponadto zjawisko immunosenescencji wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym, który powoduje, że organizm starszych osób jest bardziej podatny na powikłania związane z grypą, takie jak koinfekcje oraz zaostrzenie przewlekłych chorób układu oddechowego i sercowo-naczyniowego.

Wielochorobowość, definiowana jako współistnienie kilku chorób przewlekłych u jednego pacjenta, która zdecydowanie częściej występuje wśród osób starszych, znacząco zwiększa ryzyko zachorowania na grypę. Choroby takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), niewydolność serca czy cukrzyca, utrudniają walkę z infekcjami i zwiększają narażenie na powikłany przebieg choroby.

Osoby w wieku 65 lat lub starsze są szczególnie podatne na komplikacje i stanowią większość hospitalizacji i zgonów związanych z sezonową grypą. Chociaż szczepienia są obecnie najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniu z powodu grypy i związanym z nią powikłaniom, odpowiedź przeciwciał i ochrona wywołana szczepionką są niższe u osób powyżej 65. roku życia niż u młodszych dorosłych. Strategie mające na celu poprawę odpowiedzi przeciwciał na szczepionkę przeciw grypie w starszej populacji, takie jak zwiększenie ilości antygenu w szczepionce, poprawiają ochronę i korzystnie wpływają na zachorowalność i śmiertelność.

Jak działają szczepionki przeciw grypie?

Szczepienia przeciw grypie są kluczowym elementem strategii ochrony zdrowia publicznego, zapobiegając poważnym powikłaniom i zgonom związanym z tą chorobą zakaźną. Wirusy grypy charakteryzuje wysoka zmienność i liczne spontaniczne mutacje punktowe, zwane przesunięciem antygenowym. Z uwagi na nieustanną zmienność, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) corocznie aktualizuje skład szczepionek, aby najlepiej odpowiadały na aktualne zagrożenia wirusowe. Globalna Sieć Nadzoru nad Grypą (GISN) gromadzi dane epidemiologiczne i wirusologiczne, które pomagają przewidywać dominujące szczepy wirusa w nadchodzących sezonach grypowych.

W Polsce zalecenia dotyczące szczepień przeciw grypie są zawarte w Programie Szczepień Ochronnych, publikowanym na każdy kolejny rok. Zalecenia te są oparte na analizach kosztów zdrowotnych, skuteczności oraz bezpieczeństwa szczepionek, mając na celu optymalizację ochrony zdrowia publicznego. Zaleca się szczepienie jak najwcześniej, jesienią gdy tylko szczepionka jest dostępna, aby maksymalnie wykorzystać okres ochronny przed początkiem sezonu grypowego, który zazwyczaj rozpoczyna się w naszym klimacie już w listopadzie.

Obecnie dostępne w Polsce szczepionki przeciw grypie to głównie inaktywowane szczepionki typu subunit lub split, które są zarejestrowane i stosowane od wielu lat. Od sezonu 2019/2020 dostępna jest również żywa, atenuowana szczepionka (LAIV), zalecana szczególnie dla dzieci od 2. roku życia do 18. roku życia. Standardowo szczepionki przeciw grypie są podawane domięśniowo i zawierają inaktywowane (zabite) wirusy grypy, które nie mogą spowodować choroby, ale stymulują układ odpornościowy do produkcji przeciwciał. Szczepionki te stymulują głównie odporność humoralną poprzez indukcję przeciwciał przeciwko hemaglutyninie (HA), kluczowemu białku powierzchniowemu wirusa grypy. Skuteczność szczepionek przeciw grypie jest regularnie oceniana i potwierdzona w badaniach klinicznych, co jest kluczowe dla ich dalszego udoskonalania i dostosowywania do zmieniającego się środowiska wirusowego.

W ostatnich latach wprowadzono innowacyjne rozwiązania, takie jak wysokodawkowe szczepionki, które mają na celu zwiększenie skuteczności ochrony, szczególnie wśród najbardziej narażonych populacji. Wysokodawkowe szczepionki przeciw grypie są opracowane specjalnie z myślą o osobach starszych, których układ odpornościowy słabnie wraz z wiekiem, co zmniejsza skuteczność standardowych szczepionek. Główną różnicą między standardową a wysokodawkową szczepionką jest ilość antygenu grypy zawartego w szczepionce. Wysokodawkowa szczepionka zawiera 4 razy więcej antygenu (60 mcg hemaglutyniny na szczep), co ma na celu stymulację silniejszej odpowiedzi immunologicznej u osób starszych.

Standardowe szczepionki zawierają głównie trzy lub cztery antygeny: dwa podtypy wirusa grypy typu A oraz jedną lub dwie linie wirusa grypy typu B. Natomiast wysokodawkowe szczepionki są specjalnie zaprojektowane tak, aby dostarczyć co najmniej dwukrotnie większą ilość antygenów grypy typu A i B w porównaniu do standardowych szczepionek. Dzięki temu, organizm otrzymuje większą dawkę antygenów, co zwiększa prawdopodobieństwo wywołania silniejszej odpowiedzi immunologicznej.

Skład i dawkowanie wysokodawkowej szczepionki są starannie dobrane, aby zapewnić maksymalną ochronę dla starszych osób. Zwiększona ilość antygenów w szczepionce ma na celu zrekompensowanie osłabienia odpowiedzi immunologicznej związanej z wiekiem, co jest kluczowe dla skuteczności ochrony przed grypą.

W przeciwieństwie do standardowych szczepionek, które są zalecane dla szerokiego spektrum populacji, szczepionki wysokodawkowe są specjalnie przeznaczone dla osób starszych, które są bardziej narażone na cięższe powikłania grypowe. Dlatego też, decyzja o wyborze szczepionki powinna być podejmowana z uwzględnieniem wieku i stanu zdrowia pacjenta.

Skuteczność szczepionki wysokodawkowej

Wysokodawkowa szczepionka (HD) przeciw grypie w wielu badaniach wykazała wyższą skuteczność w porównaniu do tradycyjnych szczepionek o standardowej dawce (SD). Wśród osób starszych jest to skuteczność na poziomie porównywalnym do ochrony, jaką daje SD u młodszych dorosłych.

Wykazano, że HD zapewnia lepszą ochronę przed grypą oraz jej powikłaniami u osób starszych. Względna skuteczność HD w porównaniu do SD wynosiła 24,2% dla grypy potwierdzonej laboratoryjnie, 14,3% dla chorób grypopodobnych oraz 11,2% dla hospitalizacji związanych z grypą. Szczepionka HD była również bardziej skuteczna w zapobieganiu ciężkiemu zapaleniu płuc (39,8%), zdarzeniom sercowo-oddechowym prawdopodobnie związanym z grypą (17,7%), hospitalizacjom z powodu schorzeń układu oddechowego (14,7%) oraz hospitalizacjom sercowo-naczyniowym (12,8%). U osób starszych, zaszczepionych HD, ryzyko hospitalizacji i wizyt na oddziale ratunkowym z powodu grypy zmniejszyło się o 22% w porównaniu z osobami, które otrzymały szczepionkę SD. Korzyści w zakresie zmniejszenia śmiertelności zależały od sezonu grypowego. Na przykład w sezonie 2012/2013 liczba zgonów zmniejszyła się o 36% w porównaniu do szczepionki SD, podczas gdy w kolejnym sezonie nie odnotowano znaczących różnic. Autorzy badań wyjaśniają to zjawisko różnicami w dopasowaniu szczepionek do aktualnie krążących w danym sezonie szczepów - w sezonach, gdy to dopasowanie jest słabsze, ujawnia się przewaga szczepionki wysokodawkowej.

Metaanaliza badań przeprowadzonych przez 12 sezonów grypowych, obejmująca ponad 45 milionów osób w wieku 65 lat i starszych, wykazała, że HD zapewniała znacznie lepszą ochronę niż SD przed infekcjami grypopodobnymi oraz hospitalizacjami związanymi z grypą, zapaleniem płuc, schorzeniami sercowo-naczyniowymi, oddechowymi oraz wszystkimi przyczynami. Nowe wyniki zaktualizowanej analizy uwzględniają hospitalizacje i wizyty na izbie przyjęć oraz hospitalizacje z powodu schorzeń sercowo-naczyniowych, przed którymi HD zapewniała lepszą ochronę niż SD. Podgrupowa analiza według wieku wykazała, że HD zapewniała lepszą ochronę niż SD przed chorobami grypopodobnymi u osób w wieku 65–74 lata oraz 75 lat i starszych, a także przed hospitalizacjami i wizytami na izbie przyjęć u osób w wieku 75 lat i starszych oraz 85 lat i starszych.

Trwające badanie DANFLU-2 ma na celu rozwinięcie wcześniejszych badań, oceniając względną skuteczność HD w porównaniu do SD, dotyczącą ciężkich skutków grypy w wielosezonowym badaniu wśród ponad 200 000 dorosłych w wieku 65 lat i starszych w Danii. Biorąc pod uwagę ciągle wysokie obciążenie grypą w tej populacji pomimo zwiększonych wskaźników szczepień, potrzebne są ulepszone szczepionki. Niektóre strategie poprawy szczepionek przeciw grypie dla starszych osób obejmują wyższe dawki antygenu lub stosowanie adiuwantów, a także alternatywne systemy podawania.

Porównanie szczepionek w sezonie 2021-2022 w Danii

W pragmatycznym, randomizowanym badaniu Johansen et al. przeprowadzonym wśród obywateli Danii w wieku 65-79 lat podczas sezonu grypowego 2021-2022, porównano skuteczność wysokodawkowej szczepionki przeciw grypie z tradycyjną. Badanie było przeprowadzone przy użyciu istniejącej infrastruktury i danych z rejestru zdrowotnego.

Wyniki badania wykazały niższą o 64,4% częstość hospitalizacji z powodu grypy lub zapalenia płuc oraz zmniejszoną o 48,9% liczbę zgonów z dowolnej przyczyny w grupie otrzymującej szczepionkę wysokodawkową w porównaniu do grupy zaszczepionej dawką standardową. Mimo że badanie nie miało wystarczającej mocy statystycznej do oceny wszystkich klinicznych punktów końcowych, obserwowane wyniki sugerują potencjalne korzyści z zastosowania szczepionki wysokodawkowej w tej grupie wiekowej podczas analizowanego sezonu grypowego.

Pomimo pewnych ograniczeń, takich jak brak systematycznych testów laboratoryjnych na obecność grypy i charakter otwarty badania, wyniki te sugerują potencjalne niespecyficzne efekty immunomodulacyjne szczepionek przeciw grypie, które mogą mieć wpływ nie tylko na zapobieganie infekcji grypowej, ale także na ogólną śmiertelność i hospitalizacje związane z chorobami układu oddechowego i krążenia.

Grypa, choroba zakaźna wywoływana przez wirusy, stanowi poważne zagrożenie dla osób starszych ze względu na ich osłabiony układ odpornościowy. Standardowe szczepionki, mimo że skuteczne wśród młodszych dorosłych osób, nie zawsze są wystarczająco efektywne u starszych ze względu na zmniejszoną odpowiedź immunologiczną. Wprowadzenie wysokodawkowych szczepionek przeciw grypie stanowi istotny krok naprzód w zapobieganiu chorobie wśród osób starszych. Dzięki większej ilości antygenów i specjalnie dostosowanemu składowi, szczepionki te mają potencjał zmniejszenia liczby zachorowań oraz powikłań związanych z grypą w tej wrażliwej grupie populacji. Metaanalizy danych epidemiologicznych potwierdzają wyższą skuteczność wysokodawkowych szczepionek, szczególnie w przypadku poważnych powikłań grypowych, hospitalizacji i zgonów związanych z grypą.

Źródła:

●       DiazGranados CA, Dunning AJ, Kimmel M, Kirby D, Treanor J, Collins A, Pollak R, Christoff J, Earl J, Landolfi V, Martin E, Gurunathan S, Nathan R, Greenberg DP, Tornieporth NG, Decker MD, Talbot HK. Efficacy of high-dose versus standard-dose influenza vaccine in older adults. N Engl J Med. 2014 Aug 14;371(7):635-45. doi: 10.1056/NEJMoa1315727. PMID: 25119609.

●       Lee JKH, Lam GKL, Yin JK, Loiacono MM, Samson SI. High-dose influenza vaccine in older adults by age and seasonal characteristics: Systematic review and meta-analysis update. Vaccine X. 2023 Jun 5;14:100327. doi: 10.1016/j.jvacx.2023.100327. PMID: 37333054; PMCID: PMC10276206.

●       Nitsch-Osuch A, Jankowski P, Kokoszka-Paszkot J, et al. W stronę lepszej ochrony przed grypą osób starszych. Polskie rekomendacje dotyczące wysokodawkowej szczepionki przeciw grypie Lekarz POZ. 2024;10(2):77-87.

●       Johansen ND, Modin D, Nealon J, Samson S, Salamand C, Loiacono MM, Larsen CS, Jensen AMR, Landler NE, Claggett BL, Solomon SD, Landray MJ, Gislason GH, Køber L, Jensen JUS, Sivapalan P, Vestergaard LS, Valentiner-Branth P, Krause TG, Biering-Sørensen T. A Pragmatic Randomized Feasibility Trial of Influenza Vaccines. NEJM Evid. 2023 Feb;2(2):EVIDoa2200206. doi: 10.1056/EVIDoa2200206. Epub 2023 Jan 23. PMID: 38320035.

●       Agnieszka Mastalerz-Migas, Ernest Kuchar, Aneta Nitsch-Osuch, Artur Mamcarz, Adam Sybilski, Marcin Wełnicki, Wiesława B. Duda-Król, Adam Antczak Rekomendacje profilaktyki, diagnostyki i leczenia grypy u dorosłych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej: FLU KOMPAS POZ – ADULTS Rekomendacje opracowane przez ekspertów: Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii i Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy

MAT-PL-2401552-1.0-07/2024