Z tego artykułu dowiesz się:

 Dlaczego pojawienie się szczepionki wysokodawkowej przeciw grypie jest tak ważne

Jak wiek wpływa na układ immunologiczny

Jakie są powikłania grypy i jak im zapobiegać

Nasi pacjenci po 65. roku życia są bardziej narażeni na cięższy przebieg grypy oraz rozwój powikłań. Częściej dochodzi u nich do hospitalizacji z powodu grypy, częściej pojawiają się wprost po infekcji zawały czy udary mózgu. System immunologiczny starszych chorych jest mniej efektywny w produkcji przeciwciał w odpowiedzi na klasyczne szczepionki przeciw grypie. Stąd potrzeba wprowadzenia szczepionki wysokodawkowej. Więcej o tym w dalszej części artykułu.

Grypa jako globalne wyzwanie zdrowotne

Grypa, będąca poważnym problemem zdrowotnym, stanowi wyzwanie nie tylko dla pacjentów, ale również dla systemów opieki zdrowotnej. Występuje na całym świecie i każdego roku choruje na nią ok 5-10% osób dorosłych oraz 20-30% dzieci. W Polsce w sezonie 2022/2023 zarejestrowano ponad 5 milionów przypadków grypy i chorób grypopodobnych oraz 121 zgonów związanych z tą chorobą. Jej cykliczne występowanie w sezonach epidemiologicznych wymaga ciągłego monitorowania i odpowiedniego przygotowania, zarówno w kontekście diagnostyki, jak i terapii.

Grypa jest ostrą infekcją dróg oddechowych wywołaną przez wirusy grypy, które łatwo przenoszone są drogą kropelkową, zwłaszcza w zatłoczonych miejscach takich jak szkoły czy domy opieki. Jest szeroko rozpowszechniona na całym świecie- w klimacie umiarkowanym występuje sezonowo. Objawy grypy zazwyczaj pojawiają się około 2 dni po zakażeniu i obejmują gorączkę, suchy kaszel, ból gardła, bóle głowy, mięśni oraz stawów, ciężkie osłabienie oraz katar. Kaszel może być uciążliwy i utrzymywać się przez dwa tygodnie lub dłużej. Choć większość osób wyzdrowieje bez konieczności leczenia w ciągu tygodnia, grypa może prowadzić do poważnych powikłań i zgonów, szczególnie dotykając grup wysokiego ryzyka.

Etiologia grypy jest dobrze poznana, jednak zmienność genetyczna wirusów grypy oraz sezonowe mutacje wpływają na skuteczność szczepionek i strategii profilaktycznych. Diagnostyka grypy, oprócz tradycyjnych metod, obejmuje także nowoczesne technologie molekularne, które pozwalają na szybkie i dokładne rozpoznanie infekcji.

Ochrona przed grypą

Coroczne szczepienia przeciw grypie, stanowią skuteczną metodę zapobiegania zachorowaniu i powikłaniom. Profilaktyka jest szczególnie istotna wśród grup pacjentów narażonych na powikłany przebieg choroby, należą do nich osoby chorujące przewlekle, kobiety w ciąży, dzieci od 6 do 59 miesiąca życia, osoby starsze oraz pracownicy ochrony zdrowia. Szacunkowe dane Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (Centers for Disease Control and Prevention – CDC) informują, że w sezonie 2019/2020 szczepienia przeciw grypie zapobiegły ok. 7,09 mln zachorowań, 3,46 mln wizyt lekarskich, 100 tys. hospitalizacjom i 7100 zgonom. Istnieje kilka rodzajów szczepionek przeciw grypie, z których najpopularniejsze są inaktywowane szczepionki (IIV) oraz żywa atenuowana szczepionka (LAIV).

Inaktywowane szczepionki przeciw grypie, takie jak trójwalentne (IIV3) i czterowalentne (IIV4), są podawane domięśniowo i obejmują antygeny dwóch podtypów wirusa grypy typu A (H1N1 i H3N2) oraz jednej lub dwóch linii wirusa grypy typu B (Yamagata i Victoria). Trójwalentne szczepionki były stosowane od 1978 roku, z kolei czterowalentne wprowadzono na rynek w sezonie 2017/2018, aby zwiększyć skuteczność ochrony.

Żywa atenuowana szczepionka przeciw grypie (LAIV), dostępna w formie donosowej, jest przeznaczona dla dzieci w wieku od 2 do 17 lat. Zawiera osłabione formy wirusa grypy, które nie powodują choroby, ale stymulują odpowiedź immunologiczną organizmu.

Kluczowe jest regularne aktualizowanie składu szczepionek przeciw grypie zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), ponieważ wirusy grypy ulegają sezonowym zmianom antygenowym. To powoduje konieczność corocznego szczepienia, aby zapewnić skuteczną ochronę przed najnowszymi szczepami wirusa.

Bezpieczeństwo szczepionek przeciw grypie jest dobrze udokumentowane. Większość reakcji niepożądanych jest łagodna i przejściowej natury, obejmując głównie miejscowe objawy takie jak tkliwość czy rumień w miejscu wstrzyknięcia. U osób starszych, szczepionki są również dobrze tolerowane, a występowanie poważnych reakcji niepożądanych jest rzadkie.

Grypa wśród osób starszych

Osoby po 65. roku życia są bardziej narażone na zakażenia, cięższy przebieg grypy, powikłania choroby i zgon z jej powodu. Liczba hospitalizacji związanych z grypą szacuje się na 40,5 na 100 000 osób, a w populacji osób powyżej 65 roku życia wskaźnik wynosi 96,8 na 100 000. Grypa u osób starszych wiąże się często z przedłużoną rekonwalescencją, a nawet trwałym pogorszeniem jakości życia i brakiem powrotu do sprawności oraz stanu zdrowia sprzed zachorowania. Szczepienia cieszą się coraz większą popularnością i zyskują większy zasięg, niemniej jednak wśród osób starszych, powyżej 65 roku życia śmiertelność i wskaźniki hospitalizacji związanych z grypą, ciągle rosną. Powodem tego jest m.in. mniejsza skuteczność standardowych szczepionek przeciw grypie w tej grupie wiekowej. Wysokodawkowa szczepionka przeciw grypie została opracowana specjalnie po to, aby lepiej chronić osoby starsze, których układ immunologiczny jest osłabiony procesem starzenia się. Regularne szczepienia nie tylko chronią jednostki, ale także zmniejszają ryzyko szerzenia się wirusa w społeczności, co jest kluczowe dla zdrowia publicznego.

Starzejące się społeczeństwo

W ciągu ostatnich kilku dekad demografia Europy przeszła znaczącą transformację, kształtując nowe wyzwania, w tym mające wpływ na zdrowie publiczne. Według danych Eurostatu z 2020 roku, 20,6% populacji Unii Europejskiej miało 65 lat lub więcej, co oznacza wzrost o 2,8 punktu procentowego w porównaniu do roku 2011, gdy odsetek ten wynosił 17,8%. Wysoki udział osób starszych jest zauważalny zwłaszcza w niektórych państwach członkowskich, jak Włochy (23,2%), Grecja i Finlandia (po 22,3%), Portugalia (22,1%), Niemcy (21,8%) oraz Bułgaria (21,6%).

Polska również doświadcza szybkiego procesu starzenia się społeczeństwa, chociaż jej populacja jest stosunkowo młodsza niż średnia dla UE. W 2020 roku osoby w wieku 65 lat i starsze stanowiły 18,2% polskiej populacji, co jest mniejszym odsetkiem w porównaniu do całej Unii Europejskiej. Jednakże od 2011 roku udział seniorów wzrósł w Polsce o 4,6 punktu procentowego, co jest drugim największym wzrostem w UE, ustępując jedynie Finlandii.

Starzenie się społeczeństwa to wyzwanie zarówno dla Polski, jak i całej Europy. Wzrost długowieczności oraz malejące wskaźniki dzietności przyczyniają się do poważnych wyzwań zdrowotnych, które wymagają nowych strategii i innowacji w podejściu do opieki nad starszymi obywatelami.

Średnia długość życia w Europie wzrosła z 77,6 lat w 2002 roku do 80,4 lat w 2020 roku, co odzwierciedla postęp w opiece zdrowotnej i zmiany stylu życia obywateli. Coraz większa liczba osób starszych powoduje znaczący nacisk na systemy opieki zdrowotnej, wymuszając potrzebę dostosowania usług medycznych do specyficznych potrzeb tej grupy wiekowej.

Zmiany w układzie immunologicznym związane z wiekiem

Naturalny proces starzenia wiąże się z pogorszeniem wielu komponentów układu immunologicznego. Badania nad tym zjawiskiem, znanym jako immunosenescencja, wykazały, że starzenie się zmienia zarówno wrodzone, jak i swoiste mechanizmy odporności. Zrozumienie tego procesu pomaga wyjaśnić zmniejszającą się odpowiedź na szczepienia przeciw grypie.

Wraz z wiekiem, pogarsza się funkcja krwiotwórcza szpiku kostnego oraz zanika grasica, co wiąże się ze zmniejszoną produkcją prekursorów limfoidalnych oraz wpływa na ich późniejsze dojrzewanie. Immunosenescencja w szczególności dotyka komórek NK (naturalnych zabójców), dendrytycznych (DC) i neutrofili w obrębie odporności wrodzonej oraz zmniejsza klonalną różnorodność komórek T, a także wpływa na słabszą odpowiedź komórek B i cytotoksycznych limfocytów T w układzie nabytym. Immunosenescencja prowadzi do zmniejszenia liczby i funkcji komórek odpornościowych oraz niewłaściwej odpowiedzi zapalnej, co skutkuje osłabieniem odporności.

Wirusy grypy wywierają stałą presję na układ odpornościowy, zmuszając go do generowania skutecznych odpowiedzi B i T komórkowych. Jednak ich skuteczność jest ograniczona z powodu zdolności wirusów do szybkiego przechodzenia antygenowego dryfu, co wymaga ciągłego udoskonalania i aktualizowania szczepionek. U młodych dorosłych szczepionki są skuteczne, gdy szczepy szczepionkowe są dobrze dopasowane do aktualnie krążących szczepów. Jednak z powodu immunosenescencji, skomplikowanej historii immunologicznej i innych czynników, szczepionki przeciw grypie są mniej skuteczne u osób starszych, co zwiększa ich podatność na ciężkie zakażenia.

 Wielochorobowość jako czynnik ryzyka

Wielochorobowość, definiowana jako współistnienie dwóch lub więcej chorób przewlekłych u jednego pacjenta, jest zjawiskiem coraz bardziej powszechnym, szczególnie wśród osób starszych. Często idzie w parze z osłabieniem układu odpornościowego, co czyni pacjentów bardziej podatnymi na infekcje wirusowe, takie jak grypa. Wśród chorób przewlekłych, które zwiększają ryzyko ciężkiego przebiegu grypy, znajdują się choroby układu oddechowego (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc), choroby układu sercowo-naczyniowego (niewydolność serca, choroba wieńcowa), zaburzenia endokrynologiczne (cukrzyca) oraz zaburzenia czynności nerek i wątroby. Osoby przyjmujące niektóre grupy leków, takie jak terapie przeciwnowotworowe czy długotrwałe leczenie kortykosteroidami, a także osoby skrajnie otyłe, są również bardziej narażone na ciężki przebieg grypy.

Osoby z wielochorobowością znajdują się w grupie ryzyka poważniejszego przebiegu grypy, co może prowadzić do hospitalizacji, powikłań, a nawet śmierci. Wielochorobowość zwiększa ryzyko powikłań takich jak zapalenie płuc, zaostrzenie chorób przewlekłych oraz sepsa. Ponadto, osoby te mogą mieć trudności w skutecznym zwalczaniu wirusa grypy, co prowadzi do dłuższego czasu trwania choroby i zwiększonego ryzyka wtórnych infekcji bakteryjnych. Zespół słabości, który często występuje u osób w podeszłym wieku, dodatkowo zwiększa podatność na infekcje oraz ciężkie i długotrwałe powikłania. Ten stan charakteryzuje się większą podatnością na zagrożenia wynikające z pogarszającego się funkcjonowania narządów i układów w organizmie, a także zmniejszającą się rezerwą fizjologiczną. Tak osłabiony organizm gorzej radzi sobie nawet z podprogowymi stresorami, a każda choroba wiąże się z szybszym pogorszeniem stanu zdrowia, a nawet ryzykiem zgonu.

Wielochorobowość znacząco zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu grypy, co podkreśla konieczność specjalnych działań ochronnych w tej grupie pacjentów. Szczepienia przeciw grypie, a w szczególności te dedykowane osobom starszym, odpowiednia koordynacja opieki zdrowotnej oraz edukacja pacjentów to kluczowe elementy strategii zmniejszania ryzyka.

Grypa wpływa nie tylko na układ oddechowy

Grypa, mimo że powszechnie znana jest jako infekcja dróg oddechowych, wywołuje powikłania, które mogą wpływać na cały organizm. Skutki infekcji wirusem grypy obejmują różnorodne układy i narządy, co wymaga kompleksowego podejścia do prewencji i leczenia.

Wirus grypy może znacząco zwiększać ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych, takich jak zawały serca i udary. Stan zapalny wywołany przez infekcję grypową prowadzi do zmian w sercu, obejmujących bezobjawowe nieprawidłowości w elektrokardiogramie, zapalenie mięśnia sercowego, a nawet ostre zawały. Cytokiny zapalne oraz zmiany prozakrzepowe przyczyniają się do wzrostu liczby hospitalizacji i zgonów związanych z chorobami sercowo-naczyniowymi. Badania wykazują, że szczepienie przeciw grypie może zmniejszać ryzyko tych powikłań, zwłaszcza u pacjentów z niewydolnością serca.

Grypa ma również istotny wpływ na osoby cierpiące na przewlekłe schorzenia, takie jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) i cukrzyca. Infekcja wirusem grypy może wywoływać ataki astmy, nasilać objawy POChP oraz pogarszać kontrolę poziomu cukru we krwi u diabetyków. Osoby z cukrzycą są bardziej narażone na poważne powikłania grypy, w tym hospitalizację, intensywną terapię i zwiększone ryzyko zgonu.

Wtórne infekcje bakteryjne, takie jak zapalenie płuc, stanowią dodatkowe zagrożenie dla zdrowia, szczególnie wśród osób starszych i osłabionych. Infekcja wirusem grypy zwiększa podatność na bakterie, takie jak Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Staphylococcus aureus, co często prowadzi do poważnych komplikacji zdrowotnych. Koinfekcje te mogą być szczególnie niebezpieczne i prowadzić do wzrostu śmiertelności wśród pacjentów z grypą.

Chociaż rzadko, grypa może również powodować poważne powikłania neurologiczne, takie jak drgawki gorączkowe, zapalenie mózgu, zespół Guillain-Barré oraz zaostrzenia u pacjentów z epilepsją. Mechanizmy tych powikłań nie są do końca poznane, jednak sugeruje się, że mogą one wynikać z mimikry molekularnej między antygenami wirusowymi a autoantygenami.

Grypa ma również duży wpływ na codzienną aktywność, zwłaszcza u osób starszych. Infekcja często powoduje konieczność długotrwałego odpoczynku w łóżku, co wpływa na siłę mięśniową, pojemność aerobową, gęstość kości oraz wentylację płuc. Te zmiany mogą prowadzić do trudności w wykonywaniu codziennych czynności, zwiększając ryzyko upadków i złamań.

Szczepionka wysokodawkowa powstała z myślą o osobach starszych

Wprowadzenie skuteczniejszych środków ochrony w starzejącej się populacji jest jednym z priorytetów zdrowia publicznego, wskazanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Szczepienia, jako główne narzędzie, mogą prowadzić do globalnej eradykacji infekcji. W związku z tym potrzebne są lepsze ogólne strategie postępowania z infekcjami grypy, skupiające się na tak wrażliwej populacji. Aby skutecznie chronić osoby starsze przed zakażeniami tym wirusem, konieczne jest opracowanie szczepionek, które uwzględniają problemy związane z immunosenescencją. Wprowadzenie wysokodawkowych szczepionek przeciw grypie jest jednym z możliwych rozwiązań. Takie szczepionki mają na celu zwiększenie odpowiedzi immunologicznej poprzez dostarczenie większej ilości antygenu, co skutkuje silniejszą odpowiedzią B i T komórkową nawet w starszych organizmach. Taką też szczepionką przeciw grypie warto, zgodnie z aktualnymi polskimi rekomendacjami, szczepić pacjentów po 65 roku życia.

Źródła:

●       Nitsch-Osuch A, Jankowski P, Kokoszka-Paszkot J, et al. W stronę lepszej ochrony przed grypą osób starszych. Polskie rekomendacje dotyczące wysokodawkowej szczepionki przeciw grypie Lekarz POZ. 2024;10(2):77-87.

●       Tzouganatou, Simoni. (2022). The Ageing Population of the European Union: Challenges and Prospects. HAPSc Policy Briefs Series. 3. 206-214. 10.12681/hapscpbs.31010.

●       https://obserwatorgospodarczy.pl/2021/03/16/polacy-sa-drugim-najszybciej-starzejacym-sie-spoleczenstwem-w-ue/

●       World Health Organization (WHO). "Influenza (Seasonal)." https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/influenza-(seasonal)

●       Haley L. Dugan, Carole Henry, Patrick C. Wilson, Aging and influenza vaccine-induced immunity, Cellular Immunology, Volume 348, 2020, 103998, ISSN 0008-8749, https://doi.org/10.1016/j.cellimm.2019.103998.

●       Lambert ND, Ovsyannikova IG, Pankratz VS, Jacobson RM, Poland GA. Understanding the immune response to seasonal influenza vaccination in older adults: a systems biology approach. Expert Rev Vaccines. 2012 Aug;11(8):985-94. doi: 10.1586/erv.12.61. PMID: 23002979; PMCID: PMC3514506.

●       Kamran Haq, Janet E McElhaney, Immunosenescence: influenza vaccination and the elderly, Current Opinion in Immunology, Volume 29, 2014, Pages 38-42, ISSN 0952-7915, https://doi.org/10.1016/j.coi.2014.03.008.

●       Macias AE, McElhaney JE, Chaves SS, Nealon J, Nunes MC, Samson SI, Seet BT, Weinke T, Yu H. The disease burden of influenza beyond respiratory illness. Vaccine. 2021 Mar 15;39 Suppl 1:A6-A14. doi: 10.1016/j.vaccine.2020.09.048. Epub 2020 Oct 9. PMID: 33041103; PMCID: PMC7545338.

MAT-PL-2401546-1.0-07/2024