Dla kogo szczepienie przeciw grypie jest szczególnie ważne?

Z tego artykułu dowiesz się:

●       Jakie grupy pacjentów są najbardziej narażone na ciężki przebieg grypy i jej powikłania

●       Jakie są mniej znane populacje pacjentów należące do grupy ryzyka zakażenia grypą

●       Komu zalecać szczepienia i jakim preparatem najlepiej szczepić poszczególne grupy pacjentów

Grypa to poważny problem zdrowotny

Grypa to wysoce zakaźna choroba, która corocznie dotyka miliony osób na całym świecie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), roczna zapadalność na grypę wynosi około 5-10% w populacji dorosłych oraz 20-30% w populacji dzieci, szczególnie w okresie od października do kwietnia, czyli podczas sezonu grypowego na półkuli północnej. W Polsce rejestruje się rocznie od 3 do 4,5 miliona przypadków grypy i zakażeń grypopodobnych, z czego od 10 do 30 tysięcy osób wymaga hospitalizacji. Ponadto, corocznie notuje się od kilkunastu do ponad stu zgonów, głównie wśród seniorów.

Powikłania grypy

Grypa jest często lekceważona jako przejściowa infekcja, jednak może prowadzić do wielu poważnych powikłań, które mogą zagrażać życiu. Do możliwych powikłań grypy należą m.in.:

●       Zapalenie płuc: zarówno pierwotne wirusowe, jak i wtórne bakteryjne, będące najczęstszą przyczyną hospitalizacji związanych z grypą.

●       Zaostrzenie przewlekłych chorób: grypa może pogorszyć stan zdrowia osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego (np. POChP, astma oskrzelowa) oraz sercowo-naczyniowego (np. niewydolność serca, choroba niedokrwienna serca).

●       Zakażenia wtórne: grypa może prowadzić do nadkażeń bakteryjnych, takich jak angina paciorkowcowa, zapalenie zatok czy sepsa.

●       Zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia: grypa może prowadzić do uszkodzenia serca, co jest szczególnie niebezpieczne dla osób z chorobami układu krążenia.

●       Powikłania neurologiczne: wirus grypy może powodować rzadkie, ale poważne powikłania, takie jak zapalenie mózgu, zespół Guillain-Barré czy drgawki gorączkowe.

Komu zalecać szczepienia przeciw grypie?

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na rok 2024 oraz zaleceniami towarzystw naukowych należy zalecać szczepienie przeciw grypie wszystkim osobom od ukończenia 6. miesiąca życia, a zwłaszcza osobom szczególnie narażonym na zachorowanie i powikłania grypy z grup ryzyka, które wymienione zostały na poniższej grafice.

Najważniejsze grupy ryzyka

Osoby w podeszłym wieku

Osoby powyżej 65. roku życia są szczególnie narażone na zakażenie wirusem grypy oraz jego powikłania, chociaż warto pamiętać, że ryzyko wzrasta już po 50. roku życia. Wynika to z osłabionego układu immunologicznego, zjawiska określanego jako immunosenescencja, które powoduje słabszą produkcję przeciwciał, mniejszą aktywność limfocytów i zmniejszenie ich liczby, a także mniejszą immunogenność szczepionek. U starszych pacjentów zakażenie grypą często prowadzi do ciężkiego przebiegu choroby, długotrwałej rekonwalescencji, a nawet zgonu. Grypa może być również powodem utraty sprawności w tej grupie pacjentów.  Liczba hospitalizacji związanych z grypą w tej grupie wiekowej jest znacznie wyższa niż w populacji ogólnej.

Dzieci poniżej 5. roku życia

Dzieci poniżej 5. roku życia, a zwłaszcza poniżej 2. roku życia, są bardzo podatne na zakażenia wirusem grypy. Ich układ immunologiczny nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, co sprawia, że są bardziej narażone na ciężkie powikłania, takie jak zapalenie płuc, oskrzeli, czy inne infekcje dróg oddechowych. Dzieci w tym wieku są również bardziej narażone na konieczność hospitalizacji z powodu grypy.

Kobiety w ciąży i w okresie połogu

Kobiety w ciąży są w grupie wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu grypy z powodu zmian fizjologicznych zachodzących w ich organizmach. Zmiany w układzie immunologicznym obejmują osłabienie odporności komórkowej, które predysponuje do infekcji wirusowych. Dodatkowo takie zmiany fizjologiczne jak zwiększenie obciążenia łożyska naczyniowego, zwiększenie objętości płuc, zwiększenie częstości oddechów i zwiększenie ciśnienia śródbrzusznego sprawiają, że rośnie w tej grupie pacjentek podatność na infekcje dróg oddechowych.

Pacjenci z chorobami sercowo-naczyniowymi

Pacjenci z chorobami kardiologicznymi, takimi jak niewydolność serca czy choroba niedokrwienna serca, stanowią jedną z kluczowych grup ryzyka ciężkiego przebiegu grypy oraz jej powikłań. Dane z badań naukowych wskazują na zwiększenie częstości zawałów serca i zaostrzeń przewlekłej niewydolności serca w czasie sezonu epidemicznego grypy. Wykazano, że w sezonie o zwiększonej liczbie zachorowań na grypę liczba śmiertelnych zawałów serca wzrasta o 30%.  Z kolei badanie przeprowadzone w Hiszpanii wykazało, że nawet łagodny przebieg grypy u osób starszych może prowadzić do dwukrotnego wzrostu częstości występowania ostrych zdarzeń sercowo-naczyniowych.   Z wyżej wymienionych powodów pacjenci obciążeni kardiologicznie są bardziej narażeni na hospitalizację i zgon z powodu grypy. Właśnie dlatego coroczne szczepienia przeciw grypie w tej grupie pacjentów są szczególnie istotne, a Polskie Towarzystwo Kardiologiczne zaleca je w swoich wytycznych pacjentom z przewlekłym zespołem wieńcowym, szczególnie w wieku podeszłym (klasa zaleceń I B). Mogą one zmniejszyć ryzyko wystąpienia zawału serca u tych pacjentów o nawet 30%, a w konsekwencji obniżyć wskaźnik śmiertelności. Zalecanie wysokodawkowych szczepionek przeciw grypie dla starszych pacjentów kardiologicznych może dodatkowo zwiększyć skuteczność profilaktyki, zapewniając lepszą ochronę przed ciężkimi powikłaniami i poprawiające ich rokowanie.

Pacjenci z chorobami układu oddechowego

Pacjenci z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, takimi jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) i astma oskrzelowa, są szczególnie narażeni na ciężki przebieg grypy i jej powikłania. Zakażenie wirusem grypy odpowiada za jedno na cztery  zaostrzenia tych chorób, które często wymagają hospitalizacji. Nawet do 30% zaostrzeń chorób układu oddechowego, z powodu grypy,  kończy się zgonem. Szczególnie zagrożone są osoby starsze oraz leczone tlenoterapią w warunkach domowych. Badania wykazały, że szczepienia przeciw grypie zmniejszają częstość zaostrzeń POChP, redukując liczbę hospitalizacji o 38%.

Pacjenci chorzy na cukrzycę

U pacjentów z cukrzycą dochodzi do zaburzeń immunologicznych, które zwiększają podatność na infekcje, co wiąże się z wyższym ryzykiem hospitalizacji i śmiertelności. Infekcje, takie jak grypa, mogą powodować hiperglikemię i insulinooporność, prowadząc do ewentualnych powikłań, takich jak kwasica ketonowa i zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny. Śmiertelność w przypadku infekcji z kwasicą ketonową wynosi ponad 40%. U pacjentów z cukrzycą grypa trwa dłużej, a ryzyko powikłań, hospitalizacji i zgonu jest większe. Badania pokazują, że osoby z cukrzycą są sześć razy bardziej narażone na hospitalizację i trzy razy bardziej na zgon z powodu zapalenia płuc lub grypy. Szczepienia przeciw grypie mogą zmniejszyć ryzyko hospitalizacji z powodu grypy o 15%, zawału serca o 19%, niewydolności serca o 22%, udaru o 30% oraz ogólną śmiertelność w tej grupie pacjentów o 24%

Pacjenci z niedoborami odporności

Osoby z osłabionym układem odpornościowym, w tym pacjenci po przeszczepach, leczeni immunosupresyjnie, zakażeni wirusem HIV, są szczególnie narażeni na ciężki przebieg grypy i jej powikłania. U tych pacjentów grypa może prowadzić do ciężkich infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych, które mogą być trudne do leczenia. Dlatego też szczepienia przeciw grypie są kluczowe w tej grupie, a także zaleca się szczepienie osób z ich otoczenia w ramach strategii kokonowej, która polega na szczepieniu osób z otoczenia pacjentów z grup wysokiego ryzyka, takich jak noworodki, osoby starsze czy właśnie pacjenci z osłabionym układem odpornościowym.

Osoby chore na otyłość

Otyłość olbrzymia (wskaźnik masy ciała BMI powyżej 40) jest istotnym czynnikiem ryzyka ciężkiego przebiegu grypy. Choroba otyłościowa wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym, który osłabia odpowiedź immunologiczną organizmu na infekcje. Pacjenci otyli są bardziej narażeni na powikłania grypy, takie jak zapalenie płuc, niewydolność oddechowa, a także mają zwiększone ryzyko zgonu. Z tego powodu szczepienia przeciw grypie są szczególnie ważne w tej grupie .

Pacjenci z chorobami nerek

Choroby nerek, zwłaszcza przewlekła choroba nerek (PChN), zwiększają ryzyko powikłań grypy. PChN jest jednocześnie związana z aktywacją układu odpornościowego, charakteryzującą się ogólnoustrojowym stanem zapalnym, jak i z niedoborem odporności. Wyczerpanie oraz dysfunkcja komórek odpornościowych takich jak komórki dendrytyczne, limfocyty B i T prowadzą do zwiększonej podatności na zakażenia, w tym na grypę. Wśród pacjentów dializowanych infekcje stanowią drugą - po chorobach układu krążenia - najczęstszą przyczynę śmierci. Grypa u tych pacjentów może prowadzić do ciężkich powikłań, takich jak zapalenie płuc, sepsa, a także do zaostrzenia podstawowej choroby nerek.

Jakie szczepionki zalecać?

Obecnie na rynku dostępne są 3 rodzaje szczepionek:

●       żywa atenuowana donosowa (LAIV)

●       czterowalentne inaktywowane o standardowej dawce antygenu (SD-IIV)

●       czterowalentna inaktywowana o zwiększonej dawce antygenu (HD-IIV)

LAIV są zalecane dla dzieci i młodzieży w wieku od 2 do 18 lat bez przeciwwskazań, ponieważ dzięki podaży donosowej są dobrze tolerowane w tej grupie pacjentów. Klasyczne szczepionki ze standardową dawką antygenu (SD-IIV) powinny zapewnić wystarczającą ochronę dla młodszych dorosłych. Natomiast dla osób powyżej 60. roku życia najlepszym wyborem będą wysokodawkowe szczepionki (HD-IIV), które zawierają cztery razy więcej antygenu niż standardowe, co prowadzi do silniejszej odpowiedzi immunologicznej i lepszej ochrony przed grypą w tej grupie wiekowej.

Źródła:

●       Mastalerz-Migas A, Kuchar E, Nitsch-Osuch A, Mamcarz A, Sybilski A, Wełnicki M, Duda-Król WB, Antczak A. Rekomendacje profilaktyki, diagnostyki i leczenia grypy u dorosłych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej: FLU KOMPAS POZ – ADULTS. Fam Med Prim Care Rev 2020; 22(1), doi: https://doi.org/10.5114/fmpcr.2020.90629.

●       Meldunki Epidemiologiczne Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny. Dostępne na: https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/grypa/index.htm

●       Program Szczepień Ochronnych na rok 2024. Dostępny na: https://dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2023/100/oryginal/akt.pdf

●       Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2023/2024. wyd. Medycyna Praktyczna

●       Madjid M, Miller CC, Zarubaev VV, et al. Influenza epidemics and acute respiratory disease activity are associated with a surge in autopsy-confirmed coronary heart disease death: results from 8 years of autopsies in 34,892 subjects. Eur Heart J. 2007;28(10):1205-1210. doi:10.1093/eurheartj/ehm035

●       Cintia Muñoz-Quiles, Mónica López-Lacort, Arantxa Urchueguía, Javier Díez-Domingo, Alejandro Orrico-Sánchez, Risk of Cardiovascular Events After Influenza: A Population-Based Self-Controlled Case Series Study, Spain, 2011–2018, The Journal of Infectious Diseases, 2024;, jiae070, https://doi.org/10.1093/infdis/jiae070

●       Vamos EP, Pape UJ, Curcin V, et al. Effectiveness of the influenza vaccine in preventing admission to hospital and death in people with type 2 diabetes. CMAJ. 2016;188(14):E342-E351. doi:10.1503/cmaj.151059

●       Nitsch-Osuch A, Jankowski P, Kokoszka-Paszkot J, et al. W stronę lepszej ochrony przed grypą osób starszych. Polskie rekomendacje dotyczące wysokodawkowej szczepionki przeciw grypie Lekarz POZ. 2024;10(2):77-87.

●       Allen JC, Toapanta FR, Chen W, Tennant SM. Understanding immunosenescence and its impact on vaccination of older adults. Vaccine. 2020;38(52):8264-8272. doi:10.1016/j.vaccine.2020.11.002

●       de Jager DJ, Grootendorst DC, Jager KJ, et al. Cardiovascular and Noncardiovascular Mortality Among Patients Starting Dialysis. JAMA. 2009;302(16):1782–1789. doi:10.1001/jama.2009.1488

●       Immune Function in Chronic Kidney Disease, January 2015, DOI:10.1016/B978-0-12-411602-3.00024-X, Chapter In book: Chronic Renal Disease (pp.285-297)

●       Syed-Ahmed, M., & Narayanan, M. (2019). Immune Dysfunction and Risk of Infection in Chronic Kidney Disease. Advances in Chronic Kidney Disease, 26(1), 8–15. doi:10.1053/j.ackd.2019.01.004

MAT-PL-2401547-1.0-07/2024